Zmiany na liście ZUM i ich konsekwencje dla branży HVAC. Przewodnik dla inwestorów i dystrybutorów
Lista Zielonych Urządzeń i Materiałów (Lista ZUM), prowadzona przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, to lista konkretnych urządzeń i materiałów, na które można uzyskać dofinansowanie w ramach programu Czyste Powietrze czy Ciepłe Mieszkanie.
Lista ZUM zawiera m.in. takie urządzenia, jak pompy ciepła, kotły, panele fotowoltaiczne, grzejniki elektryczne, kolektory słoneczne, systemy wentylacji z odzyskiem ciepła oraz materiały termoizolacyjne, drzwi i okna. Do niedawna lista ZUM miała charakter pomocniczy, wskazując inwestorom urządzenia wysokiej jakości, jednak od 14 czerwca 2024 dofinansowanie w ramach Czystego Powietrza jest możliwe tylko w przypadku zakupu i zainstalowania urządzeń, które znajdują się na liście.
Co to jest lista ZUM i jakie zmiany wprowadzono w 2024 r.
Ponadto zmiany wprowadzono w samej liście ZUM: większość urządzeń została zawieszona lub usunięta. Wszyscy producenci muszą ubiegać się o ponowne wpisanie każdego swojego urządzenia na listę, składając odpowiedni wniosek i wymagane dokumenty. Do końca 2024 r. wpis będzie czasowo dokonywany na podstawie europejskiego znaku jakości: EHPA Q, HP Keymark lub Eurovent. Natomiast od początku przyszłego roku wszystkie urządzenia na liście ZUM będą musiały posiadać wyniki badań, wykonanych w jednym z 22 akredytowanych laboratoriów, zlokalizowanych na terenie krajów UE lub EFTA, które potwierdzą ich parametry techniczne. Jeśli producent nie dostarczy wyników badań, urządzenie wpisane czasowo zostanie skreślone z listy ZUM
Program Czyste Powietrze
Program Czyste Powietrze został uruchomiony we wrześniu 2018 r. i ma docelowo potrwać do 2029 r. Prowadzony jest przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wraz z szesnastoma funduszami wojewódzkimi (WFOŚiGW,) pod nadzorem Ministerstwa Klimatu i Środowiska, realizowany od września 2018 r. Partnerami Programu są wybrane banki oraz gminy Jego celem jest ograniczenie emisji do atmosfery szkodliwych substancji, które powstają na skutek ogrzewania domów jednorodzinnych przy wykorzystaniu przestarzałych źródeł ciepła oraz paliw niskiej jakości, takich jak stare piece opalane węglem. Beneficjenci Czystego Powietrza mogą uzyskać dofinansowanie, w formie dotacji lub pożyczki, między innymi do instalacji systemów ogrzewania, wykorzystujących odnawialne źródła energii, w tym pompy ciepła. Kwota ta może wynieść nawet do 135 000 zł - w przypadku najwyższego poziomu dofinansowania z kompleksową termomodernizacją budynku. W kwietniu 2024 r zmieniono zasady przyznawania dofinansowania w ramach programu Czyste Powietrze w odniesieniu do pomp ciepła. Obecnie warunkiem jego uzyskania jest zakup i montaż pomp znajdujących się na liście ZUM. Ponadto wprowadzono obowiązkowe audyty energetyczne budynków, w przypadku zamiaru uzyskania dofinansowania wymiany źródła ciepła (do audytu można otrzymać dofinansowanie w kwocie do 1200 zł).
Przyczyny wprowadzenia zmian w programie Czyste Powietrze oraz na liście ZUM
Przyczyną wprowadzonych przez NFOŚiGW zmian na liście ZUM miało być zapewnienie konsumentom urządzeń o odpowiednio wysokiej i standaryzacja tych urządzeń oraz zabezpieczenie konsumentów przed nieuczciwymi producentami i sprzedawcami. Wg niektórych ekspertów wiele pomp ciepła sprowadzanych z niepewnych źródeł (domyślnie z Dalekiego Wschodu) nie posiadało deklarowanych parametrów technicznych co powodowało, że tanie pompy albo nie ogrzewały odpowiednio domów albo zużywały zbyt dużo energii elektrycznej.
Badania pomp ciepła i certyfikaty jakości w krajach UE
W krajach Unii Europejskiej zakresy badań jakościowych pomp ciepła są określane przez normy EN-14511, EN 14825 oraz EN 12102. Celem badań jest określenie spełnienia wymagań stawianym urządzeniom przez Rozporządzenia i Dyrektywy UE. Na podstawie wykonanych badań i testów, laboratorium wyznacza wydajność (m.in. współczynnik COP), roczną efektywność energetyczną oraz moc akustyczną danej pompy ciepła. HP (Heat Pump) KEYMARK to dobrowolny europejski znak certyfikacji, który potwierdza zgodność produktów i usług z normami europejskimi. Przyznawany przez Europejski Instytut Certyfikacji (EIC). Obowiązuje w nim zasada certyfikacji przez tzw. stronę trzecią. Znak ten, przyznany w jednym kraju, jest respektowany we wszystkich krajach objętych tym systemem. W Polsce można przeprowadzić badania jakości pomp ciepła i uzyskać znak HP Keymark w Centralnym Ośrodku Chłodnictwa w Krakowie. Znak jakości EHPA-Q jest przyznawany indywidualnie pompom ciepła lub typoszeregom i obowiązuje tylko w kraju, w którym został nadany. Potwierdza on, że dana pompa spełnia wysokie wymagania techniczne, określone przez Europejskie Stowarzyszenie Pomp Ciepła (EHPA). W Polsce za tę certyfikację odpowiada Polska Komisja Znaku Jakości EHPA-Q.
Certyfikat EUROVENT jest wydawany przez firmę Eurovent Certita Certification, uznawaną za światowego lidera w dziedzinie certyfikacji produktów z branży HVAC. Dokument ten określa i potwierdza parametry wydajności urządzeń klimatyzacyjnych i chłodniczych, zgodnie z normami europejskimi i międzynarodowymi. Znak Eurovent gwarantuje, że dane urządzenie posiada dokładnie takie parametry techniczne (moc, wydajność, zużycie energii, głośność), jakie zostały podane w katalogu producenta lub ulotce reklamowej.
Historia zmian na liście ZUM
W 2024 roku ogłoszono wprowadzenie zmian na liście ZUM. Jednak szczegółowe wymogi zostały dostarczone producentom urządzeń grzewczych dopiero 18 marca, a zmiany w programie Czyste Powietrze miały wejść w życie już od 22 kwietnia. Natomiast 13 czerwca 2024 miał zakończyć się okres przejściowy na uzupełnienie dokumentacji dla producentów urządzeń grzewczych. Jednak według opinii firm z branży, zmiany próbowano wdrożyć zbyt szybko (czas przeprowadzenia pełnych badań pompy ciepła w laboratorium może wynosić nawet 8 miesięcy).
NFOŚiGW zdecydował się na „wyjście naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom branży” i złagodził wymagania, o czym poinformowano w komunikacie z 10 maja br., opublikowanym na oficjalnej stronie programu. Producenci i importerzy pomp ciepła z europejskimi znakami jakości otrzymali czas do 31 grudnia 2024 r. na dostarczenie wymaganych badań technicznych swoich urządzeń, aby pozostały one na liście ZUM. Ponadto wprowadzono możliwość czasowego wprowadzania na listę pomp ciepła, posiadających (wymienione wcześniej) europejskie znaki jakości. W komunikacie Funduszu ogłoszono też, że „Z zebranych informacji wynika, że znaczna liczba pomp ciepła nie uzyska certyfikatów umożliwiającym im pozostanie na liście ZUM do zakończenia okresu przejściowego (tj. 13 czerwca 2024 r.). Decydują o tym wyłącznie kwestie proceduralne i organizacyjne".
Reakcje branży na zmiany
W maju 2024, po wydłużeniu okresu przejściowego, pojawiły się różne opinie. Zdaniem Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) wprowadzone zmiany stanowiły dobry kompromis, który zapewni, że produkty renomowanych europejskich firm znajdą się również na liście ZUM. Miały wyeliminować dotychczasowe problemy z jakością dotowanych pomp ciepła, gwarantując użytkownikom wysokie standardy ochrony, jednocześnie promując uczciwą konkurencję na rynku.
W ocenie Stowarzyszenia Producentów i Importerów Urządzeń Grzewczych (SPIUG), skupiającego obecnie ponad 25 czołowych producentów, reprezentujących ponad 30 marek z branży grzewczej, NFOŚiGW zaproponował dobre i kompromisowe rozwiązanie, które z jednej strony nie będzie eliminować dobrych sprawdzonych produktów, głownie pochodzących od polskich i europejskich producentów, jak również producentów spoza Europy oferujących wysokiej jakości pompy ciepła, natomiast pozwoli na ograniczenie występującej od pewnego czasu patologii w oferowaniu pomp ciepła nie spełniających warunków jakościowych.
Jednak część producentów z branży grzewczej podnosi argumenty przeciwko zatwierdzonym przez NFOŚiGW europejskim znakom jakości. Jedną ze strategii jest podważanie ich wiarygodności przez rzekome skargi, które mają wpływać na postrzeganie tych znaków.
Lista ZUM – stan na koniec czerwca 2024
Według portalu globenergia.pl, wg stanu na dzień 19 czerwca na wpis na listę ZUM oczekiwało 1150 pomp ciepła. Natomiast ok. 4000 urządzeń zostało zawieszonych na liście do czasu, aż ich producenci uzupełnią brakujące certyfikaty jakości. W porównaniu do sytuacji sprzed zmian, lista ZUM znacznie się skróciła (wg niektórych informacji nawet o 90%) i liczy ok. 3000 urządzeń. Wg najnowszych informacji w dniach 14-26 czerwca na listę ZUM powróciło 137 pomp ciepła, natomiast na rozpatrzenie wniosku czeka 2000 zgłoszeń. Obecnie na liście ZUM znajduje się niecałe 500 pomp ciepła (ponad 400 typu powietrze-woda oraz ponad 60 gruntowych i żadnej typu powietrze-powietrze). Wygląda na to, że lista ZUM sukcesywnie będzie coraz dłuższa, dlatego zalecane jest wstrzymanie się z zakupem oraz instalacją pompy ciepła, która ma być refundowana.
Lista ZUM – procedura rejestracji
W celu umieszczenia urządzenia/materiału na Listę ZUM, producent musi się zarejestrować na specjalnej stronie internetowej. Następnie wypełnia on-line formularz przypisany dla odpowiedniego typu urządzenia/materiału oraz załącza dokumenty w języku polskim, potwierdzające spełnienie przez dane urządzenie/materiał wymagań zgodnie z przepisami obowiązującego prawa, Programów oraz dokumenty potwierdzające spełnienie wymagań określone w regulaminie rejestracji. Rozpatrzenie wniosku trwa nie dłużej niż 30 dni roboczych od momentu przekazania kompletnego formularza on-line. Po pozytywnej weryfikacji urządzenie/materiał zostaje umieszczone na liście ZUM.
Konsekwencje zmian w programie Czyste Powietrze oraz liście ZUM dla branży HVAC
Opisane zmiany wprowadziły spore zamieszanie w branży. Część producentów nie dostarczyła na czas dokumentów wymaganych do ponownego umieszczenia ich urządzeń na liście ZUM. Usunięto z niej lub zawieszono większość pozycji, zaś ponowne wprowadzanie długo trwa, dlatego inwestorzy zamierzający otrzymać dofinansowanie z programu Czyste Powietrze mogą się wstrzymywać z zakupem pomp ciepła czy pieców na pellet. Może to oznaczać straty finansowe – zarówno dla producentów, jak i dystrybutorów oraz instalatorów urządzeń grzewczych. Wymóg uzyskania jednego z wymaganych europejskich znaków jakości oznacza dla producenta urządzenia z branży HVAC wydatek dużych kwot na badania w laboratorium i uzyskanie certyfikatu oraz oczekiwanie – zarówno na zakończenie testów, jak i wpisanie na listę ZUM. W przypadku znaku HP Keymark dla jednego urządzenia trzeba wykonać niemal 50 testów, co trwa prawie 2 miesiące i kosztuje około 60 000 euro. A w tym systemie certyfikacji wykorzystywany jest uproszczony protokół testowy, obejmujący dwa punkty pomiaru współczynnika efektywności COP. Ponadto pobierane są opłaty roczne za prawo do korzystania ze znaku HP Keymark. Obecnie kwoty te wynoszą 300 euro za typ i 60 euro za podtyp. Od połowy czerwca na stronach internetowych czołowych firm oferujących produkty HVAC oraz portalach branżowych pojawiają się komunikaty informujące, że np. wszystkie pompy ciepła danej marki na dany czynnik chłodniczy zostały wpisane na listę ZUM.
Pogłębiaj swoją wiedzę, czytaj poradniki
Opracowanie redakcja : (Ł.G.)
Materiał objęty prawem autorskim. Publikacja w części lub w całości wyłącznie za zgodą redakcji portalu www.pasywny-budynek.pl
